Cabaret en coaching
Eigenlijk heeft elke cabaretier coaching nodig. Je kan cabaret goed vergelijken met voetbal. Je hebt natuurtalenten en mensen die echt geen bal kunnen raken.Toch kan je voetbal, ook als je gezegend bent met minder talent, wel leren. Als je maar inzicht ontwikkelt en je bewust bent van bepaalde wetmatigheden en eindeloos oefent, kan je ver komen. Een goede coach kan voetballers boven zichzelf uit laten stijgen. Een goede cabaretcoach kan dat met cabaretiers ook. Het fijne van cabaret is dat je niet overal subliem in uit hoeft te blinken om een grote cabaretier te worden. Cabaret is een soort allround sport. Als je alles redelijk kan en liefst één ding echt goed, kom je een heel eind. De optelsom van je talenten zijn samen met je werklust en doorzettingsvermogen bepalend of je in dit vak verder komt. Je hoeft bijvoorbeeld niet supergoed te zingen om een lied op het podium ten gehore te brengen. Youp van ’t Hek is niet bepaald de beste zanger van Nederland. Toch zingt hij en mensen vinden het prachtig en terecht!

Wat kan ik als cabaretcoach voor je doen?
Hieronder kort de hoofdlijnen waar ik je als cabaretcoach mee kan helpen.

Spelcoaching
De performancekwaliteiten van een cabaretier bepalen voor een groot gedeelte zijn succes. Een cabaretier met veel performancekwaliteit, maar matige teksten komt veel verder dan een cabaretier met goede teksten, maar een tekortschietende performance. Je podiumpresentatie en uitstraling is dus ontzettend belangrijk. Natuurlijk heb je natuurtalenten, maar voor veel (autodidacte) cabaretiers valt er op spelgebied nog heel veel te leren. Hoe deel je je energie in op het podium? Hoe time je grappen? Hoe bouw je op naar een clou? Hoe bouw je spanning op? Hoe stapel je naar een climax? Welke emotie leg je onder een tekst? Je kan een stukje tekst vanuit vele emoties benaderen. Hoe je het speelt heeft consequenties voor hoe het overkomt.
Ook je fysieke houding en je bewegingen zijn ontzettend belangrijk in de communicatie van je teksten. Non-verbale communicatie en lichaamstaal kunnen een extra lading geven aan wat je zegt, maar kunnen dat ook volledig onderuit halen. Hoe sta je? Wat doe je? Waar laat je je handen? Hoe straal je zekerheid of juist onzekerheid uit? Hoe beweeg je of sta je juist stil? Het bewust worden van je fysiek op het podium kan je enorm vooruit helpen.
Hoe meer je jezelf bewust bent van deze wetten, hoe meer je uit je teksten kan halen. Wie niet over het natuurtalent beschikt, heeft een coach of regisseur nodig om de teksten uiteindelijk echt bij het publiek te laten aankomen.

Tekstcoaching
De tekst is bij de meeste cabaretvormen de basis van het programma. In de ideale situatie is over elke zin die je op het podium uitspreekt nagedacht. Elk woord staat daar met een reden. Een tekst is zelden klaar omdat je vindt dat hij klaar is of omdat je gemerkt hebt dat die werkt. Want misschien kan die tekst nog wel veel beter worden. Blijf dus altijd kritisch op je eigen materiaal. In een net geschreven tekst zit vaak “ruis”. Een tekst “ontruisen” is een kunst op zich. Ruis in een tekst zijn overbodige zinnen en woorden die niets toevoegen of soms zelfs in de weg zitten, terzijdes die afleiden, een thema of idee dat veel te lang wordt uitgemolken enz.
“Schrijven is schrappen” is een gevleugelde uitspraak in de cabaretwereld en niets is minder waar. Wie schrijft, moet ook durven te schrappen. Niet elke grap die je bedenkt is even goed of even sterk. Soms moet iemand dat even tegen je zeggen. Zelfs het argument: “Maar het publiek lacht er toch om” is geen argument. Dat het publiek lacht, wil niet zeggen dat het een goede grap is. Dat geldt ook andersom, als het publiek niet lacht, wil het ook niet zeggen dat het een slechte grap is. Misschien is de grap verkeerd ingeleid, verkeerd getimed of staat hij op de verkeerde plek in het programma. Of misschien past de grap helemaal niet bij je persoonlijkheid.
Naast de bouwstenen van een tekst is de onderlaag in een blokje tekst enorm belangrijk. Waar gaat het eigenlijk over? Hier ligt vaak het verschil tussen cabaret en stand-up comedy. Stand-up comedy gaat, (heel kort door de bocht) over het stapelen van zoveel mogelijk grappen. Cabaret gaat naast die grappen vooral ook over de inhoud, over de onderlaag. Wat wil je eigenlijk zeggen? Wat is de noodzaak van dit verhaal voor jou en de noodzaak in jouw voorstelling? In een goede cabarettekst zit vaak dan ook veel meer duiding en richting dan in een stand-up-tekst.

Liedtekstcoaching
Naast conferenceteksten en verhalen is de liedtekst een belangrijke bouwsteen in veel cabaretprogramma’s. Liedjes heb je in alle soorten en maten. Het schrijven van een humoristisch lied is een heel andere tak van sport dan het schrijven van een mooi, ontroerend nummer dat appelleert aan gevoel, of het schrijven van een geëngageerd lied waarin je echt iets kwijt wil. Toch geldt er voor liedteksten eigenlijk precies hetzelfde als voor conferenceteksten of een verhaal. Wees “to the point”, houd het spannend, geeft niet te veel weg en houd spanning in de tekst.
Het schrijven van een goed lied is een stuk moeilijker dan het schrijven van een gewone tekst, omdat je jezelf nogal beperkt door rijm en metrum. Aan de andere kant biedt de dichterlijke vrijheid de liedschrijver ook wel heel veel mogelijkheden. Ook voor een liedtekst geldt: wees kritisch op jezelf. Als jij vindt dat het lied af is, is het vaak nog voor veel verbetering vatbaar. Ook hier is schrijven, schappen en herschrijven.
Vakmanschap kan een lied enorm versterken. Er is niets zo storend in een lied als bijvoorbeeld foutieve klemtonen om toch maar te rijmen of rijm dat net niet rijmt. Er zijn taalpuristen die vinden dat liedteksten volledig op het metrum en rijm moeten kloppen. Drs P. schrijft bijvoorbeeld teksten waar taaltechnisch echt niets op af te dingen is. Subliem vakmanschap! Maar laat vooral nooit de vorm de inhoud overheersen. Rijmhoogstandjes zijn knap maar inhoud, spanning, emotie en poëzie zijn net zo belangrijk. Als dat allemaal samenvalt, ben je echt goed bezig!

Programmaregie
Als al de bouwstenen van een programma klaar zijn, kan je aan je programma gaan bouwen. Overigens kan je dit beter andersom aanpakken. Bedenk een programmalijn, verhaal of thema en maak daar de bouwstenen bij.
Hoe je je programma opbouwt, is heel belangrijk. Een programma van een 25 minuten, 45 minuten een uur, anderhalf uur of twee keer drie kwartier met pauze … elke variant heeft een andere spanningsboog. Een goed programma heeft een dynamische lijn. Energie/opbouw, gas geven en temporiseren, rust pakken om weer op te bouwen naar een climax. Het is een rollercoaster van grappen, emoties en duiding waarin jij het tempo bepaalt. Als dat continue 180 km/uur is, haakt je publiek al snel af. Altijd pieken is niet pieken. Pieken zijn er alleen als er ook dalen zijn. Het wisselen van tempo, emotie en intensiteit is dus van enorm belang om je tekst te versterken en je publiek bij de kladden te grijpen en te houden.
Het is met een programma eigenlijk hetzelfde als met een tekst, het begint met een idee. Wat wil je kwijt? Wat wil je zeggen? Kortom, wat wordt de onderlaag van je programma? Een goed progamma heeft over het algemeen een bodem. Een fundament waarop je kan bouwen.
Naast een onderlaag heeft een programma vaak ook een setting nodig. Bijvoorbeeld een verhaal wat je wilt vertellen, een locatie waar je bent, een ontwikkeling of een thematiek. Eigenlijk kan dit alles zijn. Maar het is wel belangrijk. Het kan je progamma kop en een staart geven en het maakt dat alle bouwstenen precies op je juist plek in elkaar grijpen. De setting versterkt uiteindelijk inhoudelijk je bouwstenen als liedjes, conferences en verhalen en anekdotes. Het is een extra laag dat lading en duiding geeft aan wat je doet en vertelt.
En dan is er natuurlijk nog het “wat doe je waar en wanneer op het podium”. Dat klinkt heel basaal en dat is het ook. Maar je hebt een podium, dus gebruik het waar het kan! Je hebt theaterlicht wat sfeer kan maken enz. Gebruik het ondersteunend. Wat theaterlicht doet, heeft Brigitte Kaandorp ooit eens mooi laten zien met het voorlezen van een telefoonboek.

Ervaring
Ik kan je als cabaretcoach helpen met al deze facetten van je programma. Ik heb zelf 15 jaar lang cabaret gemaakt. In die tijd produceerde ik 5 avondvullende programma’s en 14 oudejaarsconferences. Ik schreef honderden liedteksten waarvan ik ongeveer 40% heb gebruikt op het podium. Ook de helft van het grapmateriaal kwam niet verder dan de prullenbak. Pas toen ik zelf een goede coach tegen kwam, is zijn mijn cabaretprogramma’s naar mijn eigen maatstaven echt goed geworden. Ik heb zelf alle fouten gemaakt die je als cabaretier kan maken. En ondanks dat bouwde ik toch een eigen publiek op wat graag naar mijn programma’s kwam kijken en wat op een gegeven moment ook echt voor mij kwam.

Sinds 2006 coach ik beginnende cabaretiers binnen het cabaretontwikkelingsproject De Cabaretpoel. Ik heb daar veel ervaring op gedaan met het coachen van beginnende cabaretiers maar ook met coaching van cabaretiers die waren afgestudeerd aan een theateropleiding of daarmee bezig waren. De afgelopen jaren ben ik ook steeds vaker gaan werken met cabaretiers buiten de Cabaretpoel. Ik werk ook met mensen buiten het cabaret. “Gewone” mensen die eenmalig een eigen voorstelling willen maken in verband met b.v. jubilea enz en daarbij hulp zoeken of mensen die het vak cabaretier willen verkennen. Daarnaast heb ik mij werkveld uitgebreid naar zakelijke sprekers die meer humor, zeggingskracht of structuur aan hun presentatie willen toevoegen.

Ik kan je op cabaretgebied heel veel leren. Daarbij staat wel één ding voorop en dat ben jij. Ik ga je programma niet voor je schrijven. Dat moet jij doen. Ik kan je programma en jou als performer wel beter maken. Maar dat kan alleen als je daarvoor openstaat. Als je openstaat voor kritiek, als je je kwetsbaar kan opstellen en vooral als je echt verder wil komen. Werklust en een kritische instelling zijn twee belangrijke talenten die je nodig hebt om in de cabaretwereld verder te komen. Misschien nog wel belangrijker dan je cabarettalent.